1.   Nysa w średniowieczu

O Nysie wczesnośredniowiecznej wiadomo niewiele. Trudno też ustalić nawet przybliżoną datę jej powstania. Przypuszczać jednak można, że Nysa jest jednym z najstarszych miast śląskich, powstałych jeszcze w okresie wczesnego średniowiecza, na długo przed przeniesieniem jej na prawo zachodnie. Przemawiają za tym zarówno bezsporne fakty historyczne, jak i średniowieczne legendy, które przetrwały do czasów nowożytnych. Istnienie w XII, a być może nawet już w XI stuleciu, kościoła w Nysie, musimy również stwierdzić, że na terenie dzisiejszej Nysy istniała także osada.

W tych, bowiem czasach kościoły wznoszono w miejscowościach większych, stanowiące większe skupiska ludzi niż zwykła wieś. Stąd też powstanie osiedla Nysa należy datować na okres wczesnopiastowski, tj. na X, XI w. Sprzyjały temu zarówno warunki naturalne, jak i ekonomiczne oraz polityczne. Nysa leżała na ciągnącym się wzdłuż granicy polski-czeskiej starym szlaku podsudeckim, który posiadał duże znaczenie strategiczne. Z tego powodu założono przy nim szereg grodów kasztelańskich, stanowiących centra administracyjne i wojskowe dla całej otaczającej je okolicy. Pierwsza wzmianka źródłowa o nich pochodzi z 1155 r. Przypuszcza się jednak, że powstały one znacznie wcześniej, być może już pod koniec XI w. powstanie grodów kasztelańskich w ziemi nyskiej miało zapewne związek z długotrwałymi, niszczycielskimi wojnami polsko-czeskimi.

Wojny toczyły się w czasach panowania Bolesława Krzywoustego (1108 - 1138), który pozostawał w nieustannej walce ze swoim bratem Zbigniewem, wspomaganym przez Czechów. Właśnie do tych czasów odnosi się wzmianka zawarta w Historii Polski Jana Długosza, mówiąca o tym, że "Nissa, nad rzeką Nissą, która obok niej przepływa i otrzymała od niej nazwę, została założona przez Bolesława, zwanego krzywoustym". Wydaje się, że podana przez Długosza wiadomość należy rozumieć w ten sposób, iż Bolesław Krzywousty nie tyle założył samo miasto, ile w istniejącej już osadzie wzniósł warownię, zapewne jedną z wielu w łańcuchu umocnień, chroniących pogranicze śląskie przed najazdami czeskimi.

2. Działania wojenne

Zarówno początek, jak i koniec okresu pruskiego w dziejach Nysy znaczą działania wojenne: oblężenie twierdzy nyskiej przez Prusaków w 1741 r. oraz walki o Nysę w marcu 1945 r. W chwili wkroczenia Prusaków na Śląsk (16 grudnia 1740 r.) prowincja ta była niemal całkowicie ogołocona z wojsk austriackich. Dlatego dowództwo austriackie postanowiło ograniczyć się na razie do obrony twierdz śląskich, zwłaszcza Nysy, która zabezpieczała komunikacje Śląska z Morawami.

Pochód prusaków był bardzo szybki. W dniu 12 stycznia 1741 r. skapitulowała załoga zamku w Otmuchowie i już następnego dnia sam król pruski przeniósł główną kwaterę do tego miasta. Jednak stwierdził osobiście w czasie przeprowadzania rozpoznania, Nysa stanowiła obiekt nader trudny do zdobycia. Fortyfikacje twierdzy były w dobrym stanie; komendant Nysy, pułkownik Roth, odznaczył się zdecydowaniem i odwagą. Mieszczanie Nysy, którzy słynęli na całym Śląsku ze swego przywiązania do katolicyzmu, postanowili wziąć czynny udział w obronie miasta przed wojskami protestanckiego władcy i w tym celu utworzyli oddział partyzancki pod wodzą pewnego rzeźnika.

Po kilku strzałach próbnych w dniu 18 stycznia obrzucono nazajutrz Nysę gradem granatów i kul zapalających; ogień artyleryjski wznowiono w nocy z 20 na 21 stycznia i kontynuowano przez cały prawie następny dzień. Ogółem na miasto spadły 1772 pociski. Ucierpiała jednakże tylko część miasta; wybuchające pożary mieszczanie gasili z takim poświęceniem i energią, że wzbudzili podziw w samym Fryderyku II. Na mocy traktatu pokojowego podpisanego we Wrocławiu w czerwcu 1742 r. Nysa przypadła Prusom i pozostała w ich panowaniu, mimo że Austria jeszcze dwukrotnie próbowała odzyskać Śląsk zbrojną ręką.

Przejście pod panowanie pruskie odbiło się bardzo niekorzystnie na dalszych losach Nysy. W skutek zaboru Śląska przez Prusy uległy zerwaniu istniejące od wieków kontakty gospodarcze, jakie łączyły Nysę z Czechami, Morawami i innymi prowincjami austriackimi. Gdy chodzi o miasto właściwe (otoczone średniowiecznymi murami i wałem z bastionami, zbudowanym w latach 1644 - 1656), budownictwo murowane było popierane przez administracje pruską. Zalecano domy kalenicowe zamiast dawnych szczytowych, celem ułatwienia walki z pożarami. Obecne ulice Matejki i Królowej Jadwigi zostały wtedy prawie w całości zabudowane takimi domami. Starano się również rozpowszechnić trwałe pokrycia dachów; według danych urzędowych w końcu XVIII w. z górą połowa domów prywatnych była kryta dachówką.

Kościoły przedmiejskie zniszczone podczas oblężenia w 1741 r. nie powstały już z gruzów. Zniszczony został, stworzony na nowo przez biskupa Franciszka Ludwika, ogród ozdobny między rzeką Nysą Kłodzką a Młynówką. Początek XIX w. był ciężki dla dawnych budynków monumentalnych. W wyniku sekularyzacji klasztorów duża liczba budynków kościelnych znalazła się bez gospodarza. Używano je do celów świeckich. Zamek biskupi uległ rozbiórce w 1824 r. W seminarium pojezuickim umieszczono fabrykę karabinów. Kościół magdalenek przebudowano najpierw na szkołę przemysłową (1821), następnie zaś rozebrano (1837). Kościół Św. Barbary przekazano ewangelikom (1818). Kościół Dominikanów stał się kościołem parafialnym dla Radoszyna (1811).

W klasztorze kapucynów umieszczono przeniesiony ze śródmieścia zakład księży emerytów i przekazano mu kościół klasztorny (1812). Odbudowano natomiast zniszczony podczas oblężenia w 1807 r. kościół pojezuicki (1820), ale nie kompletnie, gdyż wieże kościelne otrzymały hełmy dopiero w 1907 r. w 1824 r. rozebrano budynek szmatruza -starej hali targowej w Rynku. Po roku 1877 zburzono średniowieczne fortyfikacje miejskie, z wyjątkiem dwóch baszt bramowych, Ziębickiej i Wrocławskiej. Świeckie budownictwo publiczne az do roku 1871 rozwijało się słabo (teatr miejski w 1852 r., gazownia i rzeznia w 1860 r.).

Po wojnie francusko-pruskiej, w roku 1874 powstaje nowy ratusz na miejscu na miejscu rozebranego kościoła magdalenek, następnie starostwo, dworzec kolejowy, poczta, szpital, kilka szkół, przeważnie w pruskim stylu koszarowym. W początkach XX w. czyniono niezbyt udane próby wznowienia budowli bardziej związanych z architekturą środowiska (filia banku państwowego, nowy szpital itd.), powstaje też kilka nowych budynków sakralnych: ewangelicki kościół garnizonowy (1888), kościół Św. Rocha (1902 - 1911), nowy klasztor franciszkanów (1913), kościół Św. Krzyża w Średniej Wsi (1907). Rozbudowano dawny kościół bożogrobców przez dobudowanie skrzydeł od północy, zaś kościół parafialny Św. Jana Chrzciciela w Dolnej Wsi przez dodanie transeptu i nowego prezbiterium. W latach międzywojennych przebudowano na sale koncertową -salę starego ratusza (w latach 1885 - 1914 sekta staro katolików odprawiała tam nabożeństwa), oraz arsenał na budynek wystawowy.

Zbudowano też kilka szkół. W dwudziestych i trzydziestych latach XX stulecia wyremontowano niektóre budynki zabytkowe (wieża ratuszowa, kościoły Św. Jakuba, Barbary i Bożego Ciała, dawne kolegium jezuickie). Stan zagrożenia przez żywioł wodny trwał przez cały rozpatrywany okres. Przeprowadzenie w 1890 r. regulacji Nysy Kłodzkiej nie zażegnało niebezpieczeństwa. Najgroźniejsze były powodzie w latach 1829, 1903 i 1938; ta ostatnia wyrządziła miastu szkody na sumę 12 mln. marek. Nowoczesne instalacje użyteczności publicznej Nysa otrzymała w następującej kolejności: oświetlenie gazowe w 1860 r., wodociąg w 1878 r., kanalizacje w 1888 r., energię elektryczną w 1907 r. Ze zbliżeniem się frontu w 1945 r. ta "twierdza niemieckości" stała się zaś najsilniejszą na Śląsku twierdzą wojskową chylącej się ku upadkowi III Rzeszy. Za "zaszczyt" ten miasto zapłaciło wkrótce prawie całkowitą ruiną.

Zażarte walki uliczne trwały przez całą noc i dzień następny. Ostatnie ogniska oporu zostały zlikwidowane wieczorem 24 marca. Miasto Nysa było wolne. Linia frontu przez następne dwa miesiące przebiegała parę kilometrów od Nysy. Według obliczeń władz miejskich z lutego 1946 r. 756 budynków zniszczonych było w 1-25%, 386 budynków w 25-50%, 1011 w 50-85%, 182 budynki w 85-100%. Spośród zakładów przemysłowych najwięcej ucierpiały dawne niemieckie "Strauch-Schmidt", "Weigelwerk"' i "Doerris Nema" (dziś wchodzące w skład ZUP), których park maszynowy był kompletnie zniszczony, a zabudowania w przeszło 50% spalone.

Całkowitemu zniszczeniu uległa też fabryka cukierków i dwie fabryki pierników. Znacznych remontów wymagała też trzecia fabryka pierników, garbarnia, zakłady mechaniczne i dwa młyny. Poważnych remontów wymagały także zakłady użyteczności publicznej: 3 szpitale (2 z nich zniszczone w 50%), 6 gmachów szkolnych (zniszczenia w około 20%), gazownia, zakłady wodociągowe, rzeźnia miejska. Ustalenie właściwego wskaźnika dla całości zniszczeń gospodarczych w Nysie wydaje się dziś nie możliwe. Zniszczeniu uległo 80% budynków. Prawie doszczętnie, bo w 90%, została zniszczona najstarsza część miasta. Bezsporne jest jednak zaliczenie nysy do grup najbardziej zniszczonych w drugiej wojnie światowej miast Polski.

3.   Historyczna zabudowa nysy

Centralnym punktem miasta był rynek, od którego pod kątem prostym rozchodziły się ulice. Nieco inaczej stało się w Nysie. Istnienie na jej miejscu przedlokacyjnej osady z kościołem oraz kierunek drogi wrocławskiej wpłynęły na to, że nie można było wytyczyć regularnej sieci ulic. Z tego też powodu Rynek nie był położony w centralnym punkcie miasta, lecz niejako na jego uboczu. Posiadał on kształt zbliżony do trójkąta, co też różniło go od wielu innych rynków w miastach lokowanych na prawie zachodnim. W środku Rynku znajdował się ratusz.

Pierwsza wzmianka o nim pochodzi, z 1347 r. Nie ulega jednak najmniejszej wątpliwości, że został wzniesiony znacznie wcześniej. Jest dowiedzione, że już w 1302 r. rynek był murowany. Po lokacji znacznie ilość placówek handlowych w Nysie. Obok głównego placu targowego -Rynku, wystąpiły i inne -rynek Garncarski, Solny i Koński. Rynek Koński znajdował się przy zbiegu obecnych ulic Tkackiej i Karola Miarki. W Rynku znajdowały się sukiennice. Pierwsza wzmianka o nich pochodzi z 1245 r. Był to początkowo budynek drewniany Po 1302 r. w jego miejsce wybudowano murowane sukiennice. Na parterze mieściły się sklepy krojowników, na piętrze -sukienników. Jednym z ważniejszych budynków w mieście był dom wójta. Miał on kształt wieży i znajdował się przy placu kościelnym. Niedaleko od niego mieściła się mennica. Wspaniale rozwijało się budownictwo kościelne. Na pierwszy plan wybił się kościół Św. Jakuba, wybudowany na nowo w 1392 r. Zaledwie kilka lat później, bo w 1401 r. strawił go pożar, ale w 1416 r. został odbudowany. Po przebudowie w latach 1424 - 1430 przybrał obecną postać. Dzwonnicę budowano w latach 1474 - 1516, ale jej nie ukończono.

Z planowanych 120 metrów zdołano wybudować ją na wysokość 60 metrów. W Nysie znajdował się także dwór biskupi oddzielony od miasta fosą i otoczony przypuszczalnie wałem ziemnym. Według źródła, na terenie tego dworu w 1282 r. znajdował się zamek biskupi, prawdopodobnie murowany. Stanowił on rezydencję biskupów. Otoczono go osobna fosą. W 1454 r. zbudowano nowy zamek biskupi. Miasto otaczały mury z czterema bramami: Ząbkowicką, Wrocławską, Bracką i Celną. Pierwsza wzmianka z 1259 r. mówi o prowizorycznych fortyfikacjach. W 1261 r. książę wrocławski Henryk III polecił mieszczanom otoczyć wałem z palisadą względnie murowanymi fortyfikacjami.

Do realizacji tego polecenia jednak nie doszło ze względu na poważne koszty, jakie się z tym wiązały. Około 1350 r. miasto wraz z dworem biskupim zostało otoczone murami zaopatrzonymi w wykusze; koszty wzniesienia murów pokryli mieszczanie przy poparciu finansowym biskupa. Nieco później umocnienia powiększono przez zbudowanie niskiego muru zewnętrznego. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1414 r. W czasie wojen husckich nastąpiło dalsze wzmocnienie fortyfikacji nyskich. Zabudowa przekroczyła mury miejskie. Nysa posiadała kilka przedmieść, liczących w 1424 r. w sumie 130 domów i 14 dworzyszcz. Największym przedmieściem było Stare Miasto, składające się z 90 domów i 11 dworzyszcz.

Osada ta powstała przypuszczalnie pod koniec XII lub początkach XIII w. i przez długi czas cieszyła się pewną odrębnością w stosunku do Nowego Miasta, aczkolwiek już od XIV w. traktowano ją jako jedno z przedmieść Nysy. Stare miasto tworzyło osobna parafię i miało własny kościół parafialny pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela. Posiadało również własny samorząd miejski z burmistrzem na czele, a także sąd ławniczy. Z Nowym Miastem łączyła je osoba wójta, którego kompetencji podlegało Stare Miasto. Stare Miasto powstało chyba jako ogniwo pośrednie między osada typu miejskiego a miastem na prawie niemieckim.

W przeciwieństwie do pozostałych przedmieść Stare Miasto posiadało bardzo zwartą zabudowę i w XV w otaczały je jakieś fortyfikacje. Przypuszczalnie był to tylko wał z palisadą. Stare Miasto posiadało trzy bramy: Bialską, Mikołajkowską i Zbójecką. Na jego terenie znajdowały się dwa kościoły: Św. Jana oraz Św. Mikołaja. Pierwsza wzmianka źródłowa o tym ostatnim pochodzi z 1381 r.

4.    Rozbudowa miasta

Przed wybuchem wojny trzydziestoletniej istotne zmiany zachodziły w zakresie budownictwa. Dzięki długotrwałemu pokojowi i zamożności górnej warstwy mieszkańców miasto rozbudowywało się wspaniale. W 1620 r. naliczono w nim 475 domów. Najpiękniejsze z nich stały w Rynku i przy tych ulicach. Były to piękne, kilkupiętrowe domy mieszczańskie, ozdobione wspaniałymi szczytami i portalami.

Ubożsi mieszczanie budowali domy z muru pruskiego, który coraz bardziej wypierał budownictwo drewniane. W 1592 r. przebudowano ratusz uszkodzony na skutek trzęsienia ziemi z 1590 r. Warto także zaznaczyć, że zmieniła się także nawierzchnia ulic w mieście. Prawdopodobnie już około 1532 r. całe śródmieście otrzymało bruki. W każdym razie w tym właśnie roku wybrukowano Targ Koński. Miasto otrzymało też wodociąg, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1586 r. W okresie renesansu rozwinęło się również budownictwo kościelne. W 1547 r. pokryto łupkiem kościół parafialny Św. Jakuba. W 1513 r. przy placu Kościelnym wzniesiono kościół pod wezwaniem Św. Anny. Na skutek licznych pożarów kościoły nyskie często ulegały jednak zniszczeniom. W 1513 e. spłonął kościół Św. Piotra i Pawła, w 1525 r. -Wniebowstąpienia NMP, a w 1542 r. Jakuba, Anny i Barbary. Najwcześniej odbudowano kościół Św. Barbary (1544), Jakuba (1543 - 1560), najpóźniej Św. Anny, bo dopiero w 1639 r., gdy w Nysie zwyciężyła już całkiem kontrreformacja.

Jeszcze szybciej od właściwego miasta rozwijały się przedmieścia. Ich zabudowa stała się bardziej zwarta, szczególnie przy bramach. Powstały zresztą nowe bramy. Jedna z nich, zwana Jakubowską, a potem Krowią, wzniesiona została w 1596 r. przy moście przez Nysę Kłodzką, wybudowanym w 1547 r., druga natomiast -Ceglana -przy ulicy o tej samej nazwie, równolegle do Młynówki. Na przedmieściu Ziębickim między Młynówką a Nysą biskup Andrzej Jerin (1585 - 1596) założył ozdobny ogród przeznaczony dla publiczności. Reformacja wpłynęła niekorzystnie na losy budynków kościelnych na przedmieściach. Minoryci np.. Porzucili w 1524 r. swój klasztor, na skutek, czego przeniesiono do niego bernardynów. Gdy i ci po pewnym czasie opuścili klasztor, w budynku umieszczono seminarium duchowne. Klasztor bernardynów stał natomiast pusty. W 1540 r. rada miejska poleciła go rozebrać a na jego miejscu wybudować nowy kościół i urządzić koło niego cmentarz.

5.   Ponowny rozkwit miasta

W pierwszych latach po wojnie główny wysiłek skierowany został na zabezpieczenie i zagospodarowanie nielicznych ocalałych od zniszczeń budynków mieszkalnych i obiektów użyteczności publicznej. Stopniowo przywracano do użytku podstawowe urządzenia gospodarki komunalnej, sukcesywnie uruchamiano zakłady przemysłowe. Napływająca do miasta nowa ludność lokowana była głównie w peryferiach, mniej zniszczonych dzielnicach oraz w zachowanych częściowo zabudowaniach na obrzeżu śródmieścia.

Odbudowując śródmieście Nysy postanowiono odejść od powszechnie wówczas panujących tendencji do pełnej rekonstrukcji starych części miast według zachowanych przekazów historycznych. Ideą przewodnia projektu odbudowy śródmieścia Nysy było zapewnienie ludności miasta dobrych warunków mieszkaniowych, przy równoczesnym wydobyciu i wykorzystaniu walorów kompozycyjnych dawnego, zabytkowego układu miasta. Przyjęto zasadę zachowania sieci zabytkowych ulic i placów, nawiązania gabarytem projektowanych obiektów do dawnej zabudowy oraz urozmaicenia elewacji budynków, zwłaszcza w obrębie Rynku, przez stosowanie zróżnicowanych, kilkuokiennych segmentów oraz wbudowanie w parterze sklepy i zakłady usługowe.

Dzisiaj niestety ta idea ukazuje się w innym świetle, zrezygnowanie z odbudowy zabytkowych obiektów samego śródmieścia okazało się niezbyt trafną koncepcją. Dawniejsze stwierdzenie Nysa "Śląski Rzym", a później "Śląskie Ateny" już nie brzmi tak jak kiedyś. Z zabytkowych kamieniczek odrestaurowano jedynie zabudowę południowo-zachodniej pierzei Rynku oraz przyległą doń zabudowę ulicy Brackiej, których realizacja w latach 1956-1957 stanowiła zapoczątkowanie odbudowy śródmieścia Nysy. Proces kształtowania się miasta Nysy w XIII i XIV w. przebiegał w sposób ewolucyjny. Odkształcenia są widoczne w siatce ulic i sytuacji wszystkich niemal bloków zabudowy. Stosunkowo najwyraźniej potwierdza je plan rynku nyskiego: umiarkowany prostokąt od południa i od wschodu, u zbiegu pierzei północnej i zachodniej przechodzi w płynny łuk, powtarzając tu zarys skrętu starszego szlaku handlowego Plan centrum 1939 r. facjonalizm tego układu, powstałego w początkach XIII w., spowodował jego przetrwanie niemal bez zmian do drugiej wojny światowej.

Ośrodkiem ówczesnej Nysy był Rynek o opisanym wcześniej palnie, przesunięty od geometrycznego środka miasta ku północnemu zachodowi. We wschodniej jego partii wznosił się ratusz (1499). Przeszło z 90 -metrowej wysokości strzelista wieża ratuszowa była do ostatnich czasów jednym z najbardziej znanych akcentów wysokościowych w sylwetce miasta. Formę jej, w partiach przyziemia czworoboczną, w wyższych ośmioboczną, opiętą arkadami i zwieńczoną smukłym hełmem, chętnie powtarzano przy budowie innych wierz ratuszowych w okolicy. Sam ratusz uległ całkowitemu zniszczeniu w okresie drugiej wojny światowej.

Jego odbudowa dopiero zaczęła się w 1999 r. Wokół ratusza grupowały się prowizoryczne początkowo kramy, które z czasem przekształciły się w uporządkowany tzw. blok śródrynkowy. Ozdobą jego pozostawał do dziś Dom Wagi Miejskiej. Jako ciekawostkę można dodać, że 4 listopada 1624 roku, podpisano dokument fundacyjny uniwersytetu w Nysie, jednak odejście biskupa Karola Habsburga ze Śląska do Portugalii przeszkodziło w realizacji tego aktu prawnego. Nieodłącznym składnikiem architektury pałacowej był w czasach nowożytnych ogród. Wiele śląskich rezydencji pałacowych i klasztorów posiadało ogrody. Oczywiście postać tych ogrodów miała niewiele wspólnego z potocznym rozumieniem. Nowożytny ogród pałacowy to miejsce wypoczynku, rozrywki i kontemplacji. Do tego służyła sztuka wyposażania ogrodów i architektura ogrodowa, które inspirowano na wzór starożytny, a przy tym posługiwano się znanymi w Europie wzornikami.

Nowożytna moda na zakładanie ogrodów miała swoje głębokie korzenie w starożytności. W czasach renesansu powrócono do starożytnych motywów życia i sztuki, często też w tym duchu zakładano ogrody pałacowe na wzór greckich ogrodów filozofów. Czasy baroku głęboko zainteresowane filozofią stoicką -głoszącą zgodność życia z naturą -rozwinęły też sztukę budowania ogrodów. Do jednych z okazałych barokowych ogrodów należał nyski ogród biskupi. Dziś oczywiście niezachowany, znajdował się na terenie obecnego miasta między rzeką Nysa a Młynówką. Właśnie w tym miejscu biskup wrocławski Andrzej Jerin założył renesansowy ogród. Niestety niewiele wiemy o tym ogrodzie, który z czasem uległ przebudowie. W roku 1702 biskup wrocławski Franciszek Ludwik von Neuberg założył na tym miejscu nowy, jak na tamte czasy nowoczesny ogród. Biskup Franciszek Ludwik należał do największych śląskich mecenasów sztuki i jego zasługą stało się ufundowanie wiele kościołów i klasztorów oraz rezydencji pałacowych, a w tym też ogrodu w Otmuchowie i Zwierzyńcu. Z założeniem barokowego ogrodu biskup Franciszek Ludwik nie miał żadnych problemów, gdyż wówczas na Śląsku prawie każdy pałac, czy klasztor szczycił się posiadaniem ogrodu wypoczynkowego.

Oprócz tego prawie każda rezydencja -świecka czy kościelna w swojej bibliotece posiadała traktaty o budowaniu ogrodów. Do takich znanych należało dzieło Josepha Furtenbach "Architektura civilis"..." z 1628 r., które znajdowało się też w posiadaniu biskupa Franciszka Ludwika. Ogród nyski założony został na planie prostokąta z dwoma oranżeriami i niewielkim pałacykiem ustawionym na tarasie. Pałacyk ten zwany w literaturze "Lusthas" stanowił nieodzowny składnik ogrodów wypoczynkowych. Był miejscem wypoczynku, spotkań a także służył w sezonie letnim jako miejsce spożywania posiłków. Zresztą żaden poważny ogród pałacowy nie mógł powstać bez pawilony zwanego Lusthaus. Ogrodowi nyskiemu towarzyszyły fontanny i sadzawki -również typowe składniki ogrodowe. Tenże ogród był uporządkowany i posiadał typową regularną kompozycję zieleni.

Niestety nic nie zachował się z biskupiego ogrodu, gdyż w czasach wojny prusko-austriackiej został w 1741 r. doszczętnie zniszczony. Jedynym unikalnym śladem po ogrodzie jest niewielka grafika, która znajduje się w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Otóż chodzi o widok ogrodu biskupiego z 1741 r. wykonany przez rytownika F.B. Wernhera, skądinąd znanego z wielu widoków miast śląskich, a także obiektów w Nysie. Z niektórych dokumentów dowiadujemy się, że biskupowi wrocławskiemu fundowali do ogrodu różne rzeźby. Wiemy, że biskup Franciszek Ludwik wyposażył ogród w fontannę wykonaną w 1723 r. przez niemieckiego rzeźbiarza Franza Thomasa Berger. Ogród biskupi w Nysie, jeden ze świadków wspaniałości tego miasta należał do okazałych w tamtych czasach i znany był poza granicami Śląska.