MIKOŁÓW

        Mikołów jest jednym z najstarszych miast Górnego Śląska. Nazwa miasta pochodzi od imienia Mikołaj. Nosił to imię zapewne któryś z dziedziców miasta pospolicie zwany Mikułą, co tłumaczy pierwotne brzmienie nazwy "Mikułów". Utrzymało się ono do początków XIX wieku. Ostatni raz występuje ta forma w księgach kościelnych w 1824 r., później miejsce starej nazwy zajęła obecna - Mikołów.

Pierwsza wzmianka o Mikołowie, pochodząca z 1222 r., znajduje się w dokumencie księcia Kazimierza Opolskiego nadającego przywileje biskupowi wrocławskiemu Wawrzyńcowi. Gród jest tam wymieniany jako siedziba kasztelana mikołowskiego Andrzeja. Inny dokument pochodzi z roku 1360. Wspomina się w nim o okręgu mikołowskim, na terenie którego leżały wsie: Jaźwice, Załęże, Bogucice, Roździeń i miasto Mysłowice. Wymienione miejscowości zostały zatwierdzone szlachcicowi Ottonowi z Pilicy na własność przez księcia opawsko-raciborskiego Mikołaja II.

Dawny mikołowski gród warowny oraz osada, zamieszkana przez nieliczne grono rolników, rzemieślników i kupców znajdowały się w rejonie, w którym dzisiaj stoi kapliczka św. Mikołaja przy ulicy Konstantego Prusa. Zarówno sam gród, jak i osada najprawdopodobniej zniszczone zostały w latach utarczek pomiędzy książętami dzielnicowymi. Kasztelanię przeniesiono wówczas do Pszczyny, jednak samą osadę z biegiem lat odbudowano.

I połowa XIV wieku obfitowała w rozmaite klęski, nieurodzaje, przewlekłe i ostre zimy, głód oraz zarazę. Szczególnie groźna okazała się epidemia z lat 1349-1350, zwana czarną śmiercią. W Mikołowie padła jej ofiarą jedna trzecia ludności. W 1408 roku miała miejsce sroga zima, a w latach 1433-1443 zanotowano trzęsienia ziemi. Z przełomu XV i XVI wieku pochodzą wzmianki o zalążkach przemysłu górniczego i hutniczego. W wieku XVI osada zaczyna się powoli rozwijać. Hojnym dawcą różnych przywilejów jest w tym okresie właściciel, pan i władca ziemi pszczyńskiej, baron Jan Thurzo. Z kolei król Ferdynand II nadaje osadzie prawo urządzania dwa razy w roku jarmarków i cotygodniowych targów. Jest to o tyle zrozumiałe, że już wtedy Mikołów, położony na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych, odgrywał w tej dziedzinie niemałą rolę. Miasto weszło też w posiadanie browaru, dużych pastwisk, zwanych Skotnicą, trzech młynów i kilku stawów prywatnych. Z tytułu posiadanego majątku miasto musiało płacić czynsz.

Ważną datą w dziejach Mikołowa jest rok 1547, kiedy otrzymuje tzw. ordynację, czyli prawa miejskie. Z tego okresu zachowało się też wiele innych dokumentów. W urbariuszu z roku 1527 wymienia się dużo nazwisk mikołowian "poddanych panu", w znaczącej większości o polskim brzmieniu i rodowodzie, co dobitnie świadczy o polskości miasta. Jest także wzmianka o pierwszej szkole. 

W XVII wieku zaczęło rozwijać się rzemiosło dobrze zorganizowane w cechy i bractwa czeladnicze. Prawdziwym utrapieniem były pożary, wybuchające w drewnianych zabudowaniach i przenoszące się błyskawicznie na sąsiednie domy. Tak było między innymi w latach 1645 i 1687. W związku z zaistniałymi zniszczeniami, Mikołów uzyskał uprawnienia do czterech jarmarków w ciągu roku. Obok działań wojennych i pożarów gospodarczemu i ludnościowemu rozwojowi miasta nie sprzyjały nawiedzające kraj zarazy.

W drugiej połowie XVIII wieku najbliższe okolice Mikołowa stały się terenem ostrych wystąpień chłopskich. W 1766 r. chłopi odmówili odrabiania pańszczyzny, ale oddziały wojskowe szybko przywróciły spokój. W latach 1713-15 miasto przeżyło klęskę głodu niosącą ze sobą przeróżne epidemie. Dodatkowo w 1715 miasto nawiedziło trzęsienie ziemi.
W roku 1760 po raz pierwszy w dokumentach pojawiła się nazwa w obecnym brzmieniu: Mikołów. W 1767 r. władze pruskie nakazały prowadzić księgi kościelne w języku niemieckim. Zakazały też studiowania młodzieży śląskiej w szkołach zagranicznych (polskich), pielgrzymowania do zagranicznych miejsc pielgrzymkowych, zawierania małżeństw, dopóki nowożeńcy nie nauczą się języka niemieckiego. 20 maja 1794 r. nie notowana dotąd klęska pożaru pochłonęła 22 domy stojące na rynku (ocalało jedynie 6) wraz z ratuszem, w którym przechowywane były dokumenty historyczne.

Wiek XIX jest w Mikołowie stuleciem wielu zmian. Rynek otrzymuje brukowaną nawierzchnię, pierwszą w mieście. Rozpoczyna działalność: poczta, miejski sąd książęcy, policja, szpital, urząd górniczy, straż pożarna. W roku 1856 dociera do Mikołowa kolej żelazna z Nędzy i Orzesza, w dwa lata później zostaje przedłużona do Ligoty, co ma kolosalne znaczenie dla dalszego rozwoju przemysłu w regionie. W 1843 roku rozpoczyna się budowa nowego kościoła św. Wojciecha. Pierwszy polski drukarz, Tomasz Nowacki, w roku 1845 zakłada w Mikołowie drukarnię, wydaje polskojęzyczne modlitewniki, śpiewniki i inne książki religijne, rozprowadzane na całym Górnym Śląsku. W latach 1870-72 trwa budowa nowego ratusza, w którym pierwsze posiedzenie rady miejskiej zwołano 16 sierpnia 1872 r. W roku 1874 wydawniczą działalność rozpoczyna w Mikołowie Karol Miarka.

W mieście pojawiają się ulice o trwałej nawierzchni brukowej. Prowadzą w kierunku Woszczyc, Pszczyny oraz Katowic (będących wówczas jeszcze wioskami). Następuje dynamiczny rozwój przemysłu i szkolnictwa. W roku 1832 rozpoczyna pracę cegielnia, rodu Jakubowiczów. W 1840 roku niejaki Ludwik Fröhlich zakłada wytwórnię blaszanych łyżek. Inny przemysłowiec, Walter buduje hutę (w miejscu dzisiejszych "Palenisk"). W roku 1862 Karol Gustaw Dittrich zakłada małą papiernię, a Henryk Koetz fabrykę maszyn i odlewnię (dzisiejsza "Mifama", choć już nie przypominająca niczym dawnej fabryki). Powstają także m. in. dwie koksownie i gazownia, młyn i kilka mniejszych zakładów. Rok 1865 jest początkiem budowy pierwszego w mieście obiektu szkoły - tej istniejącej do dziś, zajmowanej obecnie przez Sąd Rejonowy - naprzeciw kościoła św. Wojciecha.

Na przełomie XIX i XX wieku w obecnej dzielnicy Mikołowa Mokrem, wydobywano węgiel metodą odkrywkową w kopalni Zofia, przejętej w 1905 roku przez księcia pszczyńskiego. Jeszcze w latach międzywojennych istniała Mokierska Spółka Górnicza w Mikołowie, główny ośrodek wokół którego koncentrowało się górnictwo. Już w roku 1858 władze pruskie ulokowały w mieście Urząd Przysięgłego Górniczego, który nadzorował okoliczne kopalnie.

Ze spisu ludności, przeprowadzonego w roku 1900, wynikało, że w Mikołowie było wówczas 6638 mieszkańców, w tym 514 ewangelików i 192 Żydów. Najważniejsze wydarzenia pierwszych dziesiątków lat XX wieku to między innymi czynny udział mikołowian w trzech zrywach powstańczych o przywrócenie śląskich ziem Polsce. Ten ostateczny powrót części Śląska wraz z Mikołowem, nastąpił w niezwykle uroczystej oprawie 29 czerwca 1922 roku, czyli akurat w 700-lecie istnienia Mikołowa.

Od chwili objęcia rządów przez władze polskie w roku 1922 życie gospodarcze i kulturalno-oświatowe w Mikołowie znacznie się ożywiło. Ożywiona koniunktura gospodarcza spowodowała większy wzrost zatrudnienia robotników w fabrykach. W okresie międzywojennym liczba mieszkańców z 8 000 wzrosła do 14 000 w 1938 roku. Mikołów zaczął szybko zmieniać strukturę gospodarczą na przemysłowo-rolniczą. W okresie międzywojennym miasto wzbogaciło się o szereg nowych budowli, takich jak: nowa siedziba poczty, okazały gmach gimnazjum i liceum, dwie szkoły powszechne, klasztor Zgromadzenia Salwatorianów, rozbudowany szpital św. Józefa. Nastąpił także rozwój budownictwa komunalnego (domki wojewódzkie).

Dnia 1 września 1939 wybuchła II wojna światowa. Dostępu na Śląsk bronili żołnierze 73 pułku armii Kraków, Kompania Obrony Narodowej utworzona z powstańców pod dowództwem Ryszarda Bąka oraz Mikołowski Batalion Samoobrony, utworzony również przez powstańców pod dowództwem Franciszka Pudełko. Zacięte walki trwały pod Sośnią Górą i pod Wyrami, gdzie zginął legendarny ppłk. Władysław Kiełbasa. Wojska niemieckie wkroczyły do miasta dnia 3 września 1939 r. i pozostały w nim aż do roku 1945. W latach 1941-1944 hitlerowcy założyli obozy pracy przymusowej dla więźniów m.in. w Borowej Wsi (około 2 000), Wyrach, Kostuchnie, Łaziskach Górnych, Orzeszu, Ornontowicach i Starej Kuźni oraz obóz jeńców radzieckich na terenie Jamny. Tuż przed wyzwoleniem Mikołowa, 18 stycznia 1945 r. przez miasto przeszła kolumna więźniów oświęcimskich. Około 60 więźniów zmarło wówczas z wycieńczenia lub zostało zamordowanych przez eskortujących ich Niemców. Zostali pochowani na cmentarzu żydowskim.

W niedzielę, 28 stycznia 1945 r. sowiecka brygada czołgów pod dowództwem majora Mironowa wtoczyła się od strony Śmiłowic na mikołowski Rynek. Miasto zostało zajęte bez walki. Niemcy kilka godzin wcześniej w pośpiechu wycofali się w kierunku Pszczyny. Po krótkim postoju czołgi radzieckie ponownie wyruszyły na linię frontu, w mieście pozostali sowieccy piechurzy z pierwszym komendantem wojennym miasta - kapitanem Bogojawleńskim. Na burmistrza miasta wybrano przedwojennego nauczyciela Alojzego Zwolińskiego, a Henryka Kalisza na jego zastępcę. W marcu 1945 r. z nominacji starosty pszczyńskiego burmistrzem Mikołowa został górnik Piotr Stawowski, a jego zastępcą Alfred Zajusz. Po trzech miesiącach, w czerwcu, nowym burmistrzem nominowanym przez wojewodę śląskiego został Jan Kocot, który pełnił tę funkcję do grudnia 1945 r. Pierwszym powojennym burmistrzem z wyboru, powołanym przez Radę Miejską Mikołowa, został Józef Niedziela, który objął to stanowisko w styczniu 1946 roku i pełnił ją do 1950 roku.

W latach 1945-1950 organizacja władz miejskich opierała się na dekrecie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacjach i zakresie działania samorządu terytorialnego. Miejska Rada Narodowa stała się organem nakazowo-metodycznym samorządu miejskiego, planującą działania publiczne. Zarząd funkcjonował do 20 czerwca 1950 roku. Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach państwowych zniosła dotychczasową organizację władz miejskich. Funkcję Zarządu Miejskiego przejęło Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, na czele której stał przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej.

W styczniu 1950 roku na posiedzeniu Miejskiej Rady Narodowej w głosowaniu tajnym na przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej wybrano Czesława Dudę. W 1954 roku z powiatu pszczyńskiego wydzielony został nowo utworzony powiat tyski, w skład którego wszedł również Mikołów. W tym samym roku stanowisko przewodniczącego Prezydium MRN objął Kazimierz Zajączkowski, który tę funkcję piastował do 1967 r. Jego następcą został Paweł Ryś, który pełnił tę funkcję do 1969 r. Kolejnym przewodniczącym został młody nauczyciel Stefan Piesiur - pracował na tym stanowisku do roku 1974. To podczas jego urzędowania w 1972 roku uroczyście obchodzono 750-lecie Mikołowa. Następna zmiana w terenowych władzach spowodowała zniesienie stanowiska przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej - w to miejsce powoływano naczelnika miasta. Ponownie tę funkcję powierzono Stefanowi Piesiurowi. W wyniku reformy administracyjnej kraju w 1975 roku Mikołów znalazł się w obszarze województwa katowickiego. W roku 1984 naczelnikiem miasta został Zygmunt Machnik, który piastował tę funkcję do momentu nowych demokratycznych wyborów w 1990 r.

Po II wojnie światowej nastąpił dalszy rozwój miasta. Wybudowano nowe osiedla: Mickiewicza, Grunwaldzkie, Korfantego, XXX-lecia, Norwida, Słowackiego, Piłsudskiego, Kochanowskiego. Wzniesiono nowe szkoły podstawowe i duży kompleks Zespołu Szkół Technicznych. Powstały nowe zakłady pracy, pierwsze na Śląsku bezkolizyjne skrzyżowanie ważnych dróg, z trasą szybkiego ruchu wiodącą z Katowic do Ustronia.

Maj 1990 roku był momentem przełomowym w najnowszej historii miasta i całego kraju. W wyniku pierwszych demokratycznych wyborów burmistrzem Mikołowa został Eugeniusz Wycisło, który sprawował tę funkcję przez dwie kadencje, na zastępcę wybrano Mariana Sworzenia, a przewodniczącym Rady Miejskiej został Brunon Marek. W roku 1995 w obszar Mikołowa włączono sołectwo Bujaków.

W 1998 roku powstał powiat mikołowski, obejmujący: Mikołów, Łaziska Górne, Orzesze i przyległe sołectwa, który wszedł w skład nowo utworzonego województwa śląskiego. W październiku tego samego roku po raz pierwszy odbyły się wybory do władz samorządowych trzech szczebli: Rady Miasta, Rady Powiatu i do Sejmiku Wojewódzkiego. Burmistrzem został wówczas Marek Balcer, a jego zastępcami - Henryk Zawiszowski i Józef Gryt. Pierwszym starostą powiatowym został Eugeniusz Wycisło, obecny poseł na Sejm RP.

W 2002 roku mieszkańcy po raz pierwszy w sposób bezpośredni wybierali swojego burmistrza - został nim ponownie Marek Balcer, który na stanowiska swoich zastępców powołał: Henryka Zawiszowskiego i Adama Putkowskiego.