Historia Jaworzyny Śląskiej

        Etymologia nazwy osady (dzisiaj miasta), w brzmieniu dosłownym, : "Namiot Królewski", nawiązuje do dziejów wojny7-mio letniej, a przede wszystkim do faktu stacjonowania tutaj, na polach pomiędzy Bolesławicami a Starym i Nowym Jawornikiem, w czasie od czerwca do końca września 1761 roku, wojsk pruskich i ich dowódcy - Fryderyka II królaPrus, którego namiot miał się znajdować w miejscu dzisiejszego dworca kolejowego Jaworzyny Śląskiej. Nazwę tę nadano osadzie w dniu 29 listopada 1843 roku, kiedy zbudowano tu przystanek kolejowy linii Wrocław - Świebodzice. Nazwa Jaworzyna Śląska, bez oparcia w tradycji, nawiązuje do nazwy Starego Jawornika, do którego Jaworzyna,w początkowej fazie swych dziejów, formalnie i urzędowo należała. 

Nazwę te nadano osadzie w 1945 roku. Jaworzyna Śląska, położona na styku Wzgórz Strzegomskich i Obniżenia Podsudeckiego, na wysokości od 220 do238 m. ponad poziomem morza, powstała i rozwinęła się, jako osada kolejowo-przemysłowa, dopiero w drugiej połowie XIX stulecia. Stąd też jej walory historyczne i przestrzenne są dość ubogie. Na jej powstanie złożyło się kilka sprzyjających okoliczności, przede wszystkim historycznych i przestrzennych: w 1761 roku, w okolicach dzisiejszej Jaworzyny, na polach stacjonowały oddziały armii pruskiej, które toczyły wojnę z koalicją austro-rosyjską. Namiot Fryderyka II, skąd kierowano armią, miało znajdować się na wzniesieniu, w okolicach dzisiejszego dworca kolejowego Jaworzyny Śląskiej; w 1771 roku, staraniem hrabiego Rzeszy, Wilhelma Burghausa, dla upamiętnienia tamtego wydarzenia, w okolicach Jaworzyny postawiono pomnik - monument o charakterze piramidy,2,5 m. wysokości, z szeregiem tablic opisujących to wydarzenie. 

Pod koniec pierwszej połowy XIX wieku podjęto budowę linii kolejowej z Wrocławia w Sudety. Początkowo linia ta miała biec z Wrocławia do Świdnicy i dalej do Wałbrzycha. Sprzeciwiło się temu dowództwo twierdzy w Świdnicy. W związku z tym linię tę poprowadzono w sposób najprostszy -przez punkt, w którym w przyszłości miała się znaleźć Jaworzyna Śląska. W listopadzie 1843 roku, na zbudowanej już linii kolejowej, obok stacji Stary Jawornik, zbudowano przystanek kolejowy, któremu nadano nazwę "Konigszelt". Tak rozpoczęły się dzieje Jaworzyny Śląskiej, najpierw osady kolejowo-przemysłowej, później miasta. W połowie XIX stulecia, na skrzyżowaniu dróg, wiodących z Wrocławia do Wałbrzycha, ze Świdnicy do Strzegomia  i dalej do Legnicy, wzdłuż linii kolejowej Wrocław - Wałbrzych, zaczęto wznosić, dość chaotycznie, pierwsze osiedle robotnicze. W początkowej fazie swojego rozwoju, do 1868 roku, Jaworzyna należała do obwodowego urzędu gminnego w Bolesławicach. Później role te odwróciły się. W Jaworzynie powołano samodzielny urząd gminy. 

W 1853 roku zbudowano linię kolejową z Wałbrzycha przez Jaworzynę do Legnicy. W 1863 roku linię taką zbudowano z Nysy, przez Świdnicę, do Legnicy. Jaworzyna stała się jednym z większych węzłów kolejowych na Dolnym Śląsku. Dało to podstawę do jej dalszego rozwoju i rozbudowy. W początkach lat sześćdziesiątych, w okolicy Jaworzyny odkryto żwiry budowlane i glinki kaolinowe. Dzięki temu, a także dzięki dostatkowi drewna, węgla kamiennego, gazu i dobrej komunikacji, w 1863 roku w Jaworzynie Silbermann rozpoczął budowę fabryki porcelany. W 1886 roku Jaworzyna liczyła już 1380 mieszkańców. Miała szkołę ewangelicką dla 288 dzieci. W 1892 roku powstało towarzystwo społeczne ewangelików, które rozpoczęło dość ożywioną działalność oświatową, kulturalną i towarzyską. W tym czasie Jaworzyna liczyła 2638 ewangelików i 1150 katolików. Fabryka porcelany, jako "Porzellanfabrik Konigszelt", w 1904 roku miała już 14 pieców i zatrudniała 700 pracowników, w 1925 roku 16 pieców, halę produkcyjną wielkości 1000 mkw. I zatrudniała 850 pracowników. Wyrabiano tu porcelanę stołową, produkty terakotowe, szamotowe i inne. W 1892 roku powstała parafia ewangelicka. W 1900 zbudowano kościół, wcześniej założono cmentarz, w 1902 roku zbudowano dom parafialny. Liczba mieszkańców osady zbliżyła się do 4000 osób. 

Obok fabryki porcelany pobudowano również inne zakłady: fabrykę melasy, spirytusu i rumu, mleczarnię, założono spółkę handlową, na kolei uruchomiono przeładunek towarów. Wokół dworca kolejowego, wzdłuż linii kolejowych, na skrzyżowaniach dróg, wiodących z Wrocławia do Wałbrzycha, ze Świdnicy do Strzegomia i dalej do Legnicy, zaczęto wznosić mniejsze i większe domy, osiedla robotnicze, domy handlowe i warsztaty usługowe. Do końca II Wojny Światowej liczba mieszkańców osiedla przekroczyła 4500 osób. W fabryce porcelany, obok produkcji podstawowej, rozpoczęto wykonywanie min i granatów porcelanowych. W lutym 1945 roku osiedle zostało zajęte przez wojska Armii Czerwonej, a następnie na mocy układów międzynarodowych włączone w granice Polski.