HEL

Historia

    Hel (niem. Hela) występuje w dokumentach duńskich już w 1198 roku, ale powstanie osady w miejscu dzisiejszego miasta ocenia się na znacznie wcześniej. Jednak ze względu na rodzaj podłoża i rozmywanie go przez morze nie udało się odnaleźć żadnych śladów.

    Kroniki duńskie z 1219 roku mówią o osadzie z przywilejami miejskimi na prawie lubeckim pod rządami księcia pomorskiego Świętopełka II. Nie zachowały się dokumenty potwierdzające prawa miejskie Helu, ale zachowały się przekazy mówiące o traktowaniu osady na prawie lubeckim, co mogło oznaczać posiadanie statusu miasta.

    W 1308-1309 Hel zostaje podbity przez Zakon Krzyżacki. Krzyżacy prawdopodobnie zniszczyli wszelkie dokumenty związane z posiadaniem Helu przez książąt pomorskich. W 1351 roku założono tu Bractwo św. Katarzyny. W 1378 wielki mistrz zakonu Winrich von Kniprode odnawia akt lokalizacyjny miejscowości. W tym czasie mieszkańcy trudnili się głównie połowem, a wszelkie inne towary przywożono z pobliskich miast. Prowadzono tu również karczmy, ponieważ do miasta często zawitywali żeglarze z różnych stron. Istnieją również przekazy świadczące o mniej uczciwych metodach pozyskiwania korzyści przez mieszkańców półwyspu, szczególnie, że ziemie te stanowiły znakomite schronienie dla wszelkiego rodzaju rzezimieszków.

    W 1417 roku w Nowym Helu (położonym około 1,5 km na wschód od starego) wybudowano kościół św. Piotra - patrona rybaków. Świątynia istnieje do dziś, lecz pełni rolę Muzeum Rybołówstwa. Tajemnica pochłonięcia przez morze "Starego Helu" (lub niem. "Alte Hela") nie jest do dziś do końca wyjaśniona - do dziś budzą sensacje stare podania i legendy o mieście nazywanym również "Polską Atlantydą".

    Hel zyskał na wartości militarnie w czasie wojny trzynastoletniej 1454-1466. Na mocy układu z 14 marca 1454 roku, Hel podporządkowany był Gdańskowi. Powstały tu fortyfikacje, powstał tu port wojskowy, kontrolowano i prowadzono walki z wszelkimi jednostkami wrogów.

    W 1524 zaczęły tu docierać informacje o nowym ruchu w chrześcijaństwie - luteranizmie. Po roku od dotarcia z Gdańska nowego trendu powstała tu gmina luterańska. W 1526 roku do Gdańska przybył król Polski Zygmunt Stary i wraz ze zmianami ustrojowymi tego miasta w jego granice włączona jest część Półwyspu Helskiego. Tak więc Hel na długie lata został podporządkowany dla Gdańska i zarządzany przez jednego z jego burmistrzów. Zmiana ta wpłynęła niekorzystnie dla Helu: główną profesją jego mieszkańców stawało się rybołówstwo, a przede wszystkim stale malała liczba jego mieszkańców. Od roku 1526 do 1593 liczba mieszkańców zmniejszyła się z 640 do 445. W 1570 spłonął najstarszy helski kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, położony około 1500 metrów od centrum dzisiejszego Helu. Wokół tego kościoła znajdowało się pierwotnie centrum osady z ratuszem, szpitalem i placami targowymi. Lecz w skutek sił natury centrum to przenosiło się z czasem w kierunku centrum dzisiejszego.

    Wiek XVIII nie zaczął się pomyślnie dla Helu: w 1709 roku wybuchła epidemia dżumy i zmarło 225 osób. W 1734 roku osada znalazła się pod ostrzałem floty rosyjskiej, ponieważ była częścią Gdańska, gdzie przebywał król Polski Stanisław Leszczyński. W 1741 i 1771 roku Hel został znacznie zniszczony przez sztormy. W 1777 książę Fryderyk Maklemburski wydał zakaz używania modlitwy o "błogosławiony brzeg", co oznaczało zarówno dobry połów, jak i majątek pozyskany z rozbitych okrętów.

    W wyniku II Rozbioru Polski w 1793 roku Hel przechodzi do Prus. W 1807-1814 Hel wchodzi w skład Wolnego Miasta Gdańsk ustanowionego przez Napoleona Bonaparte. W 1825 roku wybudowana zostaje tu latarnia morska, istniejąca do dziś. W 1872 roku Hel zdegradowano do wsi, co było rozwiązaniem racjonalnym ze względu na wielkość okolicznych wsi. W 1887 roku Hel znalazł w się w nowo utworzonym powiecie puckim. Koniec wieku XIX to rozwój Helu: w latach 1892-1893 zbudowano tu nowoczesny port rybacki oraz pasażerski, a także powstał tu dom letniskowy dzięki czemu miasteczko stało się od 1896 również oficjalnie "Kąpieliskiem Bałtyckim".

    Na mocy Traktatu Wersalskiego Hel znalazł się w granicach Polski. 10 lutego 1920 roku odbyła się tu symboliczna uroczystość - zaślubiny Polski z morzem. W 1936 roku, na mocy dekretu prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, częściowo ograniczono dostęp do miasta i półwyspu - zbudowano tam "Rejon Umocniony Hel" - strategiczny punkt obronny. Restrykcje te ograniczono dopiero w roku 1996. Po agresji Niemiec 1 września 1939 Hel zasłynął jako jeden z bohatersko i długo broniących się obszarów Polski - skapitulował 2 października 1939. Tutejszy garnizon liczył wtedy niespełna 3000 żołnierzy. Hel został ponownie wyzwolony dopiero 10 września 1945 roku.